براهین اثبات خدا در فلسفه اسلامی با تاکید بر حکمت متعالیه و آموزه‌های قرآنی

به مناسبت هفته پژوهش دفتر نشر و متون علمی حوزه معاونت پژوهشی و فناوری اقدام به برگزاری شانزدهمین برنامه معرفی و نقد کتاب با عنوان براهین اثبات خدا در فلسفه اسلامی با تاکید بر حکمت متعالیه و آموزه‌های قرآنی نمود. کتاب مذبور توسط دکتر فاطمه صادق زاده، عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق(ع) به رشته تحریر درآمده است. دکتر زهره توازیانی، استاد گروه فلسفه دانشگاه الزهرا(س) و دکتر مهدی عبدالهی، دانشیار گروه فلسفه علوم انسانی در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه به عنوان ناقدان این جلسه و دکتر سعیده سادات شهیدی، عضو هیأت علمی دانشگاه امام صادق(ع) به عنوان دبیر علمی در این جلسه حضور یافتند.  

دکتر صادق زاده در این نشست به هدف این کتاب یعنی ارائه اندیشه‌های فلسفی در بحث اثبات وجود خدا به ویژه پیروان حکمت صدرایی اشاره کرد و افزود: تاکید این پژوهش بر حکمت متعالیه بیش از همه به جهت هماهنگی زیاد بین مباحث فلسفی و آموزه‌های قرآنی است.

وی در ادامه ضمن اشاره به بخش‌های اصلی کتاب شامل الهیات متعالیه، شناخت فطری و نظری نسبت به خدا، راه‌های اثبات خدا در آثار الهیاتی فیلسوفان متعالیه، اثبات وجود خدا از طریق آیات آفاقی، اثبات وجود خدا از طریق آیات انفسی، اثبات وجود خدا از طریق حقیقت وجود به تشریح هر بخش به تفکیک پرداخت و در این زمینه مباحثی چون واکاوی نظام مباحث الهیاتی در حکمت متعالیه، روش‌شناسی حکمت متعالیه در استنباط مباحث اعتقادی از قرآن کریم، دیدگاه علامه طباطبایی در مقدمه تفسیر المیزان را مورد بررسی و تبیین قرار داد.

عضو هیأت علمی پردیس خواهران با توجه به تحلیل نهایی پژوهش تصریح کرد: فهم و تفسیر هر متنی چه متون مقدس و چه عادی بدون پیش فرض و پیش فهم امکان‌پذیر نیست. تفسیر یک متن مقدس چون قرآن بدون پیش فهم یا پیش فرض یا اصول موضوعه به عنوان سرمایه مفسر ممکن نیست. اگر مفسر بدون پیش فرض به سراغ متن قرآن برود از آن متن بهره‌ای نمی‌برد. مفسر ایتدا پرسش‌های خود را از متن مطرح می‌کند این پرسش‌ها با سطح پیش فهم‌های مفسر تناسب کامل دارد. پس از طرح پرسش، مفسر باید سکوت کند و پاسخ‌های متن را گوش کند؛ اگر مفسر به همه تکلیف خود در تفسیر به درستی عمل کند، وجود پیش فرض‌ها و پیش دانسته‌ها مانعی برای فهم ایجاد نخواهد کرد.

در ادامه دکتر توازیانی، ناقد جلسه به ایرادات صوری پژوهش شامل نیاز متن به ویرایش مجدد، درنظر گرفتن پاراگراف‌ها به عنوان متون مستقل و در عین حال مرتبط با هم، تجدید نظر در ساختار، ارائه طبقه‌بندی منطقی از تقسیم‌بندی براهین، بازنگری در عنوان کتاب با توجه به محتوای مطروحه و ایراد محتوایی شامل خلط شناخت خدا و اثبات وجود خدا و هم تراز نبودن یکسری براهین مطرح نمود.

سپس دکتر عبدالهی، ناقد جلسه در تکمیل صحبت‌های ناقد اول افزود: قلمرو و چارچوب این پژوهش بسیار گسترده است و لازم است تا حدود زیادی این قلمرو مشخص‌تر و محدودتر شود. نامتعین بودن قلمرو پژوهش خودش را در فصول و زیرفصل‌ها نیز نشان داده است. حتی گاهی از قلمرو فلسفه اسلامی نیز خارج شده است درحالیکه عنوان کتاب و مسأله پژوهش به حوزه اسلامی اشاره کرده است. همچنین ساختار پژوهش نیازمند اصلاح است. لازم است روشن‌تر و مشخص‌تر ارتباط عناوین اصلی و فرعی مشخص شود. برخی از تعابیر مطرح شده به درستی به اثبات وجود خدا اشاره نمی‌کند و به طور مثال آیه‌های مطرح شده در اثبات خدا به صفات ذاتی و فعلی خدا اشاره دارد.

در پایان دکتر صادق‌زاده ضمن تشکر از ناقدان جلسه به پاسخ برخی از اشکالات مطروحه پرداخت و همچنین به سوالات حضار در مورد مسائل طرح شده پاسخ داد.