نقش خلق در صدور عمل انسانی

جلسه دانش‌افزایی اساتید گروه فلسفه و کلام اسلامی با موضوع "نقش خلق در صدور عمل انسانی" روز دوشنبه 20 آذر به‌صورت حضوری برگزار شد.

از آن‌جا که این موضوع در راستای دو جلسه قبلی در حوزه عمل انسانی بود، دکتر فاطمه سلیمانی، دانشیار دانشگاه امام صادق(ع)، ابتدا مروری کوتاه به بحث‌های گذشته نمود؛ وی پس از ترسیم کیفیت صدور عمل انسانی، به نقش خلق در شگل‌گیری عمل پرداخت. خلق ملکه نفسانی است که در اثر تکرار فعل حاصل می‌شود و موجب می‌گردد از انسان افعالی به سهولت و بدون تأمل و درنگ صادر شود. بر اساس نگاه اصالت وجودی ملاصدرا، نفسی که واجد خلقی می‌شود در واقع صورت جوهری آن تغییر می‌کند، صورت نفسانی جدید دارای توانمندی‌های قوی‌تری است، لذا مبادی عمل در آن قوی شده و عملکرد آن‌ها در صدور فعل سرعت می‌گیرد به گونه‌ای که افعال مناسب با آن مرتبه نفس به آسانی از او صادر می‌شود.

مدیر گروه فلسفه و کلام اسلامی پردیس خواهران سپس، حقیقت خلق را استیلاء یا انقیاد عقل عملی نسبت به سه قوه خیال(وهم)، شهویه و غضبیه معرفی کرد؛ به طوری که از رابطه عقل عملی با این قوا انواع خلقیات انسان شکل می‌گیرد. اولین مرتبه‌ای که با تسلط قوه شهوت بر دیگر قوای نفس، در سرشت انسانی شکل می‌گیرد خلق حیوانی است سپس با تسلط قوه غصب خلق درندگی و با تسلط قوه وهم خلق شیطانی حاصل می‌شود و بعد از این مراحل با غلبه قوه عقل، دارای خلق و خوی فرشته می‌گردد. برای رسیدن به این مرحله تنها می‌توان از عقل و شرع بهره‌مند شد.

دکتر سلیمانی در ادامه، به تأثیر خلق در آخرت پرداخت؛ شخصیت انسان‌ها در قالب خلق و خوهایی در طول زندگی دنیوی توسط اعمال آن‌ها شکل می‌گیرد، حیات اخروی انسان‌ها بر این اساس ساخته می‌شود و این معنای مزرعه بودن دنیا برای آخرت است.

وی در پایان ضمن پاسخگویی به سوالات مخاطبین، تفاوت خلق با عادت و مهارت را بررسی نمود؛ عادت و مهارت ملکه‌ای اکتسابی هستند که در اثر تکرار یک عمل ایجاد می‌شوند و مبدا علمی آنها در عادت تخیل و در مهارت تعقل است؛ در حالی که خلق راسخ شدن یک ویژگی نفسانی است که باعث می‌شود عمل مناسب آن ویژگی به سهولت واقع شود.