نقد و بررسی کتاب اصول و مبانی اقتصاد اسلامی در قرآن

به مناسبت هشتمین سالگرد رحلت آیت الله مهدوی کنی(ره)، نشست علمی با عنوان "نقد و بررسی کتاب اصول و مبانی اقتصاد اسلامی در قرآن"، تقریر و درس آیات الاحکام آیت الله محمدرضا مهدوی کنی، توسط دفتر حفظ و نشر اثار ایت الله مهدوی کنی(ره) در روز سه شنبه 26 مر 1401 به صورت مجازی برگزار شد. در این نشست دکتر اصغر آقا مهدوی،  دانشیار دانشگاه امام صادق(ع) و دکتر حسین عیوضلو، دانشیار دانشگاه امام صادق(ع) و ارزیاب و ویراستار دوم کتاب مذبور سخنرانان ویژه این مراسم بودند.

در ابتدای نشست دکتر اصغر آقا مهدوی به تبیین چارچوب کلی دیدگاه پرداخت و تصریح نمود: احکام و مقررات اسلامی به دو قسمت کلی اصول اساسی و اصول فرعی قابل تقسیم‌بندی است. اصول اساسی و زیربنایی هم به دو قسمت اصول تکوینی و اصول اخلاقی قابل تفکیک است. اصول فرعی نیز قوانین مدنی است که شامل امور شخصی نظیر ازدواج، طلاق و امور مالی و اقتصادی است.

وی در ادامه به تشریح و توصیف اصول تکوینی و فلسفی پرداخت و افزود: ما یک سلسله اصول فلسفی داریم که اعتباری نیست و بیانگر واقعیت‌های خارجی است و درخارج مابه ازاء و مصداق دارد در این صورت واقعیت و حقیقت یکی است. یعنی نمی‌توان گفت که در این مرحله، واقعیتی وجود دارد که حقیقت نیست. علم هم از این واقعیت‌های خارجی استفاده می‌کند و به دنبال کشف قوانین حاکم بر جهان است. درواقع اختراع کردن، یک نوع خلق جدید نیست بلکه کشف قوانین طبیعت و تلفیق آنها با یکدیگر است.

دکتر اصغر آقا مهدوی در ادامه به تناسب بین اصول تکوینی – حقوقی و احکام فرعی پرداخت و بیان کرد: اصول حقوقی اصولی است که از طرف قانون‌گذار تشریع می‌شود که باید متناسب با اصول تکوینی و فلسفی بوده و از آن نشأت گیرد. پس در مکتب الهی قانونگذار برای تشریع اصول اخلاقی تناسب میان اصول حقوقی و تکوینی و احکام فرعی را رعایت می‌کند.

دانشیار دانشگاه امام صادق(ع)  در ادامه به مسئله نظام پرداخت و به مفهوم‌سازی نظام اقتصادی به عنوان خرده نظام پرداخت و با نگاه سیستمی و نظام‌مند با توجه به دیدگاه‌های آیت الله مهدوی کنی(ره) به اصول اقتصادی مبادرت کرد و خاطرنشان نمود: در اصول اقتصادی باید به این نکته توجه شود که برای رفع نابسامانی فقط مسئله عدل کافی نیست. بلکه مردم باید روح احسان، خیرخواهی، گذشت و فداکاری داشته باشند. به طور کلی برای اداره جامعه و فرد فقط نمی‌توانیم به اصول حقوقی بپردازیم بلکه نیازمند اصول اخلاقی هستیم. اصول حقوقی صرف باعث خشکی و سردی و بی روحی زندگی می‌شود.

در ادامه دکتر حسین عیوضلو به راهکارهای مواجهه با مقتضیات اقتصادی امروز پرداخت و با طرح مسائلی چون موضوع گیری معتبر درباره نظام مسائل امروز به تشریح و بررسی راهکارهایی چون روش کشف و اکتشاف، روش تکوین یا تاسیس، مطالعه موارد تاریخی و کشف نظام اقتصادی بر اساس آن، روش استنباط کلان سیستمی، روش ترکیبی، بازگشت به نظامات قبلی که احکام‌شان موجود است و غیره پرداخت.

وی در ادامه به تشریح و توصیف ارکان نظریه‌های اقتصاد اسلامی مبادرت کرد و در همین راستا به تبیین ارکانی اصول موضوعه و نظام، چارچوب نهادی و نظام اخلاقی و مجموعه قوانین و فرضیه‌های عمومی متعلق به موضوع علم پرداخت.