معرفی و نقد کتاب الفقه المقارن

دفتر نشر متون علمی حوزه معاونت پژوهشی و فناوری به منظور معرفی آثار منتشره، ترغیب مخاطبان، تبیین اهمیت و معرفی کاربردهای اصلی کتاب‌‏های چاپ شده و کشف نقاط قوت و ضعف آن‏ها اقدام به برگزاری سلسله برنامه‌‏های «معرفی و نقد کتاب» نموده است. برنامه «معرفی و نقد کتاب " الفقه المقارن"» دوازدهمین برنامه از این مجموعه برنامه‌‏هاست. این کتاب توسط دکتر زهرا لامع و دکتر زهرا راستی به رشته تحریر درآمده و به همت انتشارات دانشگاه امام صادق (ع) و پردیس خواهران در سال 1400 به چاپ رسیده است.

جلسه معرفی و نقد کتاب الفقه المقارن با ارائه نویسندگان کتاب و همچنین با حضور ناقدان جلسه دکتر منیر حق‏‌خواه، استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه امام صادق (ع) ـ پردیس خواهران و دکتر فاطمه فلاح تفتی، استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه علامه طباطبائی در روز چهارشنبه 24 آذر 1400 در حضور اساتید محترم و دانش‌آموختگان و دانشجویان از دانشگاه‌های مختلف به صورت مجازی در فضای اسکای روم برگزار شد.

دکتر لامع در این نشست به ضرورت تدوین این کتاب اشاره کرد و تصریح نمود: تدریس فقه تطبیقی در مقطع کارشناسی در پردیس خواهران از روی جزوه‏‌ای انجام می‌‏شد که در کنار مزیت‌‏هایی که داشت دارای عناوین نارسا و مطالب ناکافی بود. بنابراین اهمیت و نیاز به وجود درسنامه‌‏ای هماهنگ و مناسب که در هر نیم‏سال آموزشی توسط اساتید، تدریس شود از یک سو و تفصیلی و پرحجم بودن کتب موجود به عنوان منبع تدریس فقه تطبیقی و استدلالی، نبودن کتب کم حجم در این زمینه از سوی دیگر سبب شد این کتاب متناسب با 2 واحد درسی نگاشته شود. وی علل انتخاب عناوین کتاب را پرکاربرد بودن این مباحث در زندگی روزمره و اطلاع دانشجو از استدلال امامیه بر احکامی که در تقابل با دیدگاه اهل سنت است؛ بیان داشت.

دکتر لامع در ادامه افزود: در مدخل کتاب به تقریب میان مسلمانان دعوت شده است و در آنجا به صراحت بیان شده که این اختلاف‌‏ها زیاد نبوده و تنها به صورت یک خط‌کشی میان شیعه و اهل سنت نیست؛ بلکه گاهی میان فرق اهل سنت نیز اختلاف وجود دارد. در مقدمه کتاب مذبور کتب روایی شیعه، علمای شیعه، رؤسای مذاهب اهل سنت و کتب روایی و فقهی آن‏ها معرفی شده است.

وی در ادامه به تشریح و توصیف ابواب کتاب در دو بخش عبادات و احوال شخصیه پرداخت و فصول آن شامل وضو، تکتف، سفر شرعی، نکاح، طلاق و ارث را نام برد.

در ادامه دکتر راستی به توضیح روح حاکم از نگاه دین در نکاح که همان آسان‏‌گیری و فراهم نمودن شرایط ساده برای ازدواج است؛ مبادرت ورزید و بر عکس روح حاکم بر طلاق را سخت‌گیرانه و بازدارنده بر شمرد و به ارائه توضیحاتی درباره استدلال‏‌های اهل سنت در مسأله امکان سه طلاق در یک مجلس پرداخت.

در ادامه دکتر فلاح تفتی به نکات مثبت این اثر علمی مانند انطباق آراء ذکر شده با دیدگاه‌‏های مشهور، اجتناب از بیان دیدگاه‌‏های نادر و شاذ، داشتن مقدمه بسیار خوب، رعایت اصول نگارشی و ویرایشی مناسب، روان بودن متن عربی بدون استفاده از کلمات و اصطلاحات دشوار، مطرح شدن مسائل پرکاربرد، بحث‏‌برانگیز و چالشی و تناسب کتاب با واحد درسی مدنظر مؤلفان اشاره کرد.

 وی سپس به نکات منفی اثر در قسمت ارزیابی علمی ـ تألیفی پرداخت و عدم ارجاع‏‌دهی مطالب متناسب با نقل قول‏‌ها، عدم ذکر دلایل کافی و روایات موجود اهل سنت در برخی موضوعات مانند تکتف، عدم رعایت وحدت رویه در تحلیل‌‏ها و نقدها و تکیه بر آراء فقهای امامیه در برخی مباحث مانند ولایت در نکاح، عدم تطبیق با بحث‌‏های روز و نیاز جامعه را از معایب اثر دانست.

دکتر فلاح‌تفتی در ارزیابی آموزشی کتاب نداشتن ملاک کتب آموزشی، نداشتن درس‏‌بندی و هدف‏‌گذاری، عدم تناسب محتوای ارائه شده با مدت زمان یادگیری، عدم استفاده از پیش سازمان‌دهنده‏‌ها، عدم وجود نشانگرها، عدم طرح از سؤالات تأملی و بحث‏‌برانگیز و فقدان فهرست نمایه‏‌سازی شده را از اشکالات این ارزیابی برشمرد.

در ادامه دکتر حق‌‏خواه ضمن بیان پیشینه تألیف این کتاب در پردیس خواهران به امتیازات اثر اشاره کرد و خاطرنشان نمود: بهتر بود در کتاب به مباحثی چون عقود، معاملات و جزائیات پرداخته می‌شد؛ تا موجب افزایش بیشتر مخاطبان می‌‏گردید. وی ضمن ارائه پیشنهاد پرداختن به لوازم قائده الزام و التزام، عدم وجود جمع‏‌بندی در انتهای کتاب را از دیگر اشکالات دانست و بیان کرد: با توجه به زندگی مسالمت‌آمیز شیعه و سنی در کنار یکدیگر در برخی مناطق ایران، ذکر برخی از آراء که اختلاف در آن زیاد است مانند کفائت بدون تصریح به اینکه این رأی نظر مشهور است، ممکن است مخاطبان را به اشتباه بیاندازد.

در پایان نویسندگان ضمن پاسخ به اشکالات داوران به سوال‏‌های مخاطبان پاسخ دادند.