آینده پژوهی ایده تحول علوم انسانی در گام دوم انقلاب

به مناسبت بزرگداشت هفته پژوهش و در نخستین روز از هفته مذبور، نشست علمی با عنوان "آینده پژوهی ایده تحول علوم انسانی در گام دوم انقلاب" توسط دفتر مطالعات و تحقیقات علمی معاونت پژوهشی و فناوری ویژه اساتید، پژوهشگران، دانش‌آموختگان و دانشجویان در روز شنبه 20 آذر به صورت مجازی برگزار شد. دکتر سید محمد تقی موحد ابطحی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سخنران ویژه این محفل علمی بود. همچنین دکتر نیکو دیالمه و دکتر فاطمه سلیمانی دره باغی از اعضای هیأت علمی دانشگاه امام صادق(ع)- پردیس خواهران به عنوان هم اندیشان این نشست علمی حضور یافته و به ارائه مطلب پرداختند.

دکتر سید محمد تقی موحد ابطحی در ابتدای برنامه به تاریخچه شکل‌گیری ایده ورود و حضور دین در عرصه‌های زندگی و علمی حیات بشری اشاره نمود و در ادامه به تاریخچه علوم انسانی و عوامل تاثیرگذار در شکل‌گیری علوم انسانی جدید پرداخت و این عوامل را در دوران‌ها و انقلاب‌های مختلف شامل رنسانس، اصلاح دینی قرن 16، انقلاب علمی، انقلاب صنعتی، انقلاب فرانسه و عصر روشنگری تشریح کرد. وی در ادامه در هر کدام از این دوران‌ها به کشفیات دانشمندان و ارائه تصویر از عالم به صورت بنیادین اشاره کرد که این کشفیات به دانش توان پیش بینی و کنترل داده و علت و معلول های پدیده‌ها را مشخص می‌کرد.

وی در ادامه به تغییراتی که سبب بر هم خوردن نظم اجتماعی شد از انقلاب صنعتی تا مهاجرت روستائیان به شهرها و ورود زنان و کودکان به عرصه کار و فعالیت اجتماعی اشاره کرد و به ظهور و بروز الگوی فیزیک کوانتومی و دستاوردهای زیست شناسی جهت ایجاد یک نظم جدید پرداخت و در ادامه افزود: دانشمندان در چنین شرایطی تصمیم گرفتند تا با الگوگیری از فیزیک کوانتومی و زیست شناسی برای کشف قوانین حاکم بر پدیده‌های انسانی و اجتماعی کمک بگیرند و عناوینی چون مهندسی اجتماعی مطرح شد که نشانگر نوع نگاه در عرصه اجتماعی و انسانی و استفاده از الگوی نیوتنی و فیزیک طبیعی در مهندسی آن بود.

 عضو هیأت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در همین راستا به دیدگاه‌های پوزیتویستی و کتاب امیل دورکیم در این زمینه اشاره کرد و خاطرنشان نمود: در آن اثر واقعیت اجتماعی به مثابه شیء مورد نظر قرار گرفت و عنوان کرد جامعه شناسی زمانی به صورت علم مطرح می شود که بتواند واقعیت مورد بررسی را به مثابه شیء مورد بررسی قرار دهد و به این صورت جریان علوم انسانی اثبات گرایانه شکل گرفت. وی در ادامه به نقدهای شکل گرفته به این دیدگاه و همچنین در روش مطالعه انسان و اجتماع پرداخت و روش‌های کیفی از جمله روش‌های تفسیری و انتقادی مطرح شده در این بخش را تبیین کرد.

وی در ادامه به تشریح و توصیف مجموعه فعالیت‌های متفکران جهان اسلام در این راستا و همچنین معرفی مراکز شکل گرفته بعد از انقلاب جهت ورود دین به عرصه‌های مختلف بشری پرداخت و تصریح نمود: ما نیز لازم است در کشور خودمان فعالیت‌های منسجم و نظامندی در راستای نظام درسی و آموزشی داشته باشیم و از دریچه علمی و دستاوردهای علمی به عرصه های اجتماعی ورود کنیم و بتوانیم در این زمینه قدرتمندتر حضور و بروز داشته باشیم.

دکتر موحد ابطحی در ادامه به مقوله آینده پژوهی و انواع آن اشاره نمود و آینده پژوهی‌های توصیفی، اکتشافی، تجویزی و هنجاری را تشریح کرد و افزود: پیش بینی‌ها در رابطه با آینده برای این است که بتوانیم برای بهتر‌شدن آینده برنامه‌ریزی کنیم که این برنامه‌ریزی در علوم انسانی و اسلامی نیز لازم است. در علوم انسانی اسلامی دو دیدگاه از سوی موافقان و مخالفان برای آینده آن مطرح می‌گردد که برخی آن را محکوم به شکست و عده‌ای دیگر آن را با آینده‌ای قوی‌تر می‌دانند.

وی در ادامه به آسیب‌های مراکز علوم انسانی اسلامی اشاره کرد و بیان کرد: بازتولید دیدگاه‌های پوزیتویستی به صورت ناخودآگاه در فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی، انجام کارهای موازی و در بازه‌های کوتاه مدت، نداشتن دکترین مشخص در مراکز، گستردگی بسیار زیاد اهداف و رسالت‌ها در مراکز ، نبود خبرگزاری تخصصی در این زمینه و بی توجهی به مولفه‌های اسلامی از جمله آسیب‌های این حوزه‌ها بودند.

دکتر موحد ابطحی در پایان به تدوین چشم انداز بسیار خوب دانشگاه امام صادق(ع) در اواخر حیات مرحوم آیت‌الله مهدوی کنی(ره) اشاره کرد و آن را کار بسیار ارزشمندی دانست و در همین راستا راهبردهای کلان ابلاغی مقام معظم رهبری را تشریح نمود.

سپس در ادامه دکتر سلیمانی به ذکر تاریخچه‌ای از تلفیق علوم انسانی و اسلامی در رشته‌های دانشگاه امام صادق(ع) – پردیس خواهران اشاره کرد و در این زمینه به تبیین رویکردها و نقاط قوت و ضعف آن پرداخت.

وی در ادامه خاطرنشان کرد: تحول در این زمینه باید در مجموعه اساتید، مدیران و دانشجویان به صورت همزمان صورت پذیرد و حرکت بین آنها هماهنگ باشد و صرفا به ارائه چند واحد معارفی و علوم انسانی اکتفا نکنیم.    

  سپس دکتر دیالمه به تشریح و تبیین چالش‌های موجود در عرصه‌های مختلف دانشجویان، اساتید و مدیران پرداخت و در این زمینه تصریح کرد: در عرصه دانشجویی با دو دیدگاه مواجه هستیم برخی که فکر می کنند با مفاهیم دینی و اسلامی بسیار آشنا هستند و در دانشگاه باید با علوم معاصر آشنا شوند و این گروه طبیعتا نگاه نقادانه به آن دروس ندارند و دسته دومی که نسبت به یادگیری علوم معاصر اشتیاقی ندارند و فقط در جهت یادگیری علوم دینی و اسلامی می پردازند. در حالیکه دانشجویانی که به صورت هدفمند دانش معاصر را پیگیری و فهم کنند و و ارتقاء دانش دینی با هدف علوم انسانی اسلامی را دنبال کنند می توانند در این مسیر موفق عمل کنند. در بخش مدیریتی و سیاستگذاری نیز با نبود نقشه راه جامع جهت ارتقاء علوم انسانی و اسلامی و متناسب با ظرفیت بانوان و اعضای هیأت علمی موجود و محتمل مواجه هستیم.