کتابخانه ملاصدرا در نگارش کتاب مفاتیح الغیب در قالب طرح پژوهشی بررسی شد

نشست ارائه گزارش طرح پژوهشی با عنوان "کتابخانه ملاصدرا در نگارش کتاب مفاتیح الغیب" به همت دفتر مطالعات و تحقیقات علمی معاونت پژوهشی و فناوری در روز سه شنبه 21 آبان در سالن بانو امین برگزار شد. این طرح پژوهشی توسط دکتر سراجی پور، عضو هیات علمی پردیس خواهران و با نظارت دکتر نجفقلی حبیبی، استاد و پژوهشگر فلسفه اسلامی انجام شده است.

دکتر سراجی پور در این نشست ضمن اشاره به انگیزه شخصی در تحقیق و تفحص آثار ملاصدرا و ذکر موارد منسوب به او از سوی برخی اندیشمندان خاطر نشان کرد: به منظور پاسخ به این دغدغه فکری و شفاف سازی موضوع به صورت چند وجهی و بر اساس چهار محور منبع شناسی، متن شناسی، محتواشناسی و واژه شناسی به تبیین این کار تحقیقی و بررسی کتاب مفاتیح الغیب پرداختم.

وی در ادامه به نوآوری‌های طرح مذکور اشاره کرد و تصریح نمود: این طرح هم در موضوع و هم در روش دارای نوآوری است. روش آن به صورت تلفیقی و شامل مواردی چون ارجاع به منابع و مقایسه متن مقاله با متون ارجاع شده و بررسی ابتکارات موجود در متن آثار است.

عضو هیات علمی پردیس خواهران در ادامه ضمن اشاره به اینکه ملاصدرا در نگارش کتاب مفاتیح الغیب از منابع متعددی در حوزه‌های عرفان، فلسفه، منطق، تفسیر و کلام بهره برده است؛ به ذکر ابتکارات او در آثارش پرداخت و بیان کرد: با اینکه حجم بسیاری از مباحث به کار رفته در کتاب مذکور از غزالی و ابن عربی اخذ شده است، اما ابتکار ملاصدرا در مبحث مقدمات تفسیر این است که روش تعقلی غزالی در فهم قرآن را با آموزه‌های عرفانی ابن عربی در این باب همراه کرده و در نهایت با توجه به آثار این دو متفکر و وارد کردن آموزه‌های شیعی در روش تفسیری خود، راه حل اختلاف در تفسیر را مراجعه به نظر امام معصوم علیه السلام می‌داند.

دکتر سراجی پور در ادامه به نظرات ملاصدرا در مبحث منطق پرداخت و نقاط اشتراک و افتراق او را با نظرات غزالی و با ذکر مصادیق بیان کرد.

وی در ادامه به تبیین مبحث معرفت شناسی ملاصدرا و صراحت دیدگاه انتقادی او نسبت به فخر رازی و ابن سینا اشاره کرد و افزود: وی به صراحت سخن فخر رازی را در مبحث وجود ذهنی توهم ذهن دانسته و دیدگاه خاص خود درباره وجود ذهنی را مطرح می‌کند.

دکتر سراجی پور در پایان ضمن پاسخ به سوالات اساتید و پژوهشگران حاضر در جلسه به نتایج برآمده از تحقیق مذکور اشاره کرد و خاطرنشان نمود: باید منابع ملاصدرا را با توجه به دوره و شرایط زندگی او مورد بررسی و تفحص قرار دهیم. یکی از ویژگی‌های آن دوران این بوده که نسخ خطی بوده و امکان اشتباه وجود داشته است. از طرفی بسیار از منابع ایشان دارای منبع بوده است. همچنین ملاصدرا در هر چهاربخش بررسی شده در این طرح پژوهشی، دارای ابتکاراتی بوده است. از سویی ملاصدرا تدریس می‌کرده و برخی از آثار او توسط شاگردانش جمع‌آوری می‌شد و برخی از منابع بر مبنای اتکا به حافظه نوشته شده است که امکان خطا و اشتباه را بیشتر می‌کرد. 

در ادامه دکتر نجفعلی حبیبی ضمن بیان دیدگاه‌های مخالفان ملاصدرا و دلایل آن به برخی از متون مشابه در آن دوران و فلسفه وجودی آن اشاره کرد و خاطر نشان نمود: در آن دوران بسیاری فیلسوفان از متون موجود به صورت یکسان استفاده می‌کردند و سپس نظراتشان را در بخش‌هایی به آن اضافه می‌‌نمودند و طرفدار این دیدگاه بودند که متونی که با زحمت زیاد نگارش شده است دلیلی ندارد به صورت دیگری بیان شود و این را کار مضاعف می دانستند. لذا با توجه به این موضوع بیان مشابه مطالب نشان از سرقت علمی یک اندیشمند و فیلسوف نیست.

وی در ادامه به ویژگی افرادی که کتاب‌ها را در آن زمان استنساخ می‌کردند اشاره کرد و خاطر نشان نمود: گاهی به دلیل کمی سواد و دقت کم کاتبان امکان ثبت اشتباه آثار وجود داشت و نباید این موارد را به مولف نسبت دهیم.

استاد دانشگاه و پژوهشگر حوزه فلسفه در پایان ضمن اشاره به ارزشمندی طرح پژوهشی مذکور و تلاش عمیق پژوهشگر در آن تصریح نمود: به منظور نظم بیشتر مطالب و افزایش کاربردی بودن آن لازم است، هر کدام از بخش‌های کتاب به صورت جداگانه تنظیم شود تا خوانندگان با یک نظام فکری منسجم به استفاده از این آثار ارزشمند مبادرت نمایند.