اعمال و دعای روز مباهله (مفاتیح الجنان)

و در این روز نیز حضرت امیرالمؤ منین علیه السلام در حال رکوع انگشتری خود را به سائل داد و آیه اِنَّما وَلِیُّکُمُ اللّهُ در شانش نازل شد و بالجمله این روز روز شریفی است و در آن چند عمل وارد است :
اوّل : غسل
دوّم : روزه
سوّم : دو رکعت نماز و آن مثل روز عید غدیر است در وقت و کیفیّت و ثواب و آیة الکرسی که در نماز مباهله است تا هُمْ فیها خالِدُونَ است.

«فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْکاذِبِینَ» (آل‏ عمران-61)
پس هر کس با تو در باره بندگی و رسالت عیسی(علیه السلام) مجادله کرد بعد از علمی که از مطلب یافتی، به ایشان بگو بیائید ما فرزندان خود، و شما فرزندان خود را، ما زنان خود و شما زنان خود را، ما نفس خود، و شما نفس خود را بخوانیم و سپس مباهله کنیم و دوری از رحمت خدا را برای دروغگویان که یا مائیم، یا شما، درخواست کنیم .

" فَمَنْ حَاجَّکَ فِیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ" حرف" فا" که بر سر این آیه در آمده می‏رساند مضمون آیه که دعوت به مباهله است، نتیجه ‏گیری و تفریع بر تعلیم الهی است که در دو آیه قبل خاطر نشان نموده، فرمود:" ذلِکَ نَتْلُوهُ‏ عَلَیْکَ ..."، این داستان عیسی(علیه السلام) بر تو تعلیم کردیم از آیات ما و ذکر حکیم است.
در آیه بعدش مطلب را با جمله:" حق از ناحیه پروردگار تو است، پس از مرددین مباش" تاکید، و ختم کرد. و در آیه مورد بحث آن تعلیم الهی را با بیانی واضح‏تر بیان می‏کند. و چه بیانی روشن‏تر از مباهله و ضمیر کاف خطاب" تو" در این آیه به عیسی(علیه السلام) و یا به حق نامبرده در آیه قبل بر می‏گردد.
بیان آیه قبلی از خدای تعالی با اینکه بیانی الهی بود و شکی باقی نمی‏گذاشت، علاوه بر آن، مشتمل بود بر برهانی ساطع، بر آن حقیقتی که آیه:" إِنَّ مَثَلَ عِیسی‏ عِنْدَ اللَّهِ کَمَثَلِ آدَمَ" برهان ساطع دیگری بر آن بود، پس علمی که در جمله:" مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ" آمده، علمی است که هم از راه وحی الهی حاصل می‏شود و هم از راه برهان، پس اثر این علم باید هم در رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) حاصل شود و هم در هر شنونده ‏ای دیگر در غیر رسول خدا .
بنا بر این اگر فرض کنیم شنونده ‏ای در داستان عیسی(علیه السلام) شک کند از این جهت که دلیل بر آن وحی الهی است، از این جهت که برهانی ساطع و عقل فهم بر آن قائم است، نمی‏تواند شک کند، و چه بسا به خاطر افاده همین نکته بوده که فرمود:" مِنْ بَعْدِ ما جاءَکَ مِنَ الْعِلْمِ" و نفرمود:" من بعد ما بیناه لهم"، چون اگر اینطور فرموده بود از دلیل اول یعنی وحی الهی سکوت کرده بود و اما با آوردن جمله اول فهماند دلیل بر حقانیت داستان علم است و دلیل آن علم دو تا است: یکی وحی و دیگری برهان عقلی.

البته در این میان نکت ‏ای دیگر هست و آن اینکه آوردن تعبیر اول و به رخ کشیدن علم مایه دلخوشی رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) است و اینکه او به اذن خدا غالب و پروردگارش یاور او است و به هیچ وجه از نصرتش دریغ نمی‏دارد، چون همو بود که علم به داستان عیسی(علیه السلام) را به وی ارزانی داشت.
" فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکُمْ" ضمیر متکلم مع الغیر" نا- ما" در کلمه "ندع" با همین ضمیر در کلمات" ابنائنا" و" نسائنا" و" انفسنا" تفاوت دارد، اولی به دو طرف متخاصم، یعنی رسول خدا و بزرگان نجد که مسیحی بودند برمی‏گردد و آن سه ضمیر دیگر به رسول خدا و همراهانش، و به همین جهت کلام آیه در این معنا است که فرموده باشد بیائید تا ابناء و نساء و انفس را بخوانیم و آن گاه ما ابناء و نساء و انفس خود را و شما هم ابناء و نساء و انفس خود را دعوت کنید ... .

بنا براین در کلام اختصار گویی لطیفی بکار رفته و مصدر" مباهله" که فعل" نبتهل" مضارع آن است به معنای ملاعنه است، یعنی لعنت کردن یکدیگر، هر چند که در خصوص آیه به معنای چیزی نظیر محاجه بین شخص رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) و بین بزرگان نصارا است، ولی تعمیم دادن دعوت به فرزندان و زنان برای این بوده که این احتجاج اطمینان آورتر باشد، چون وقتی کسی زن و بچه خود را هم نفرین کند، طرف مقابلش می فهمد که او به صدق دعوی خود ایمان کامل دارد، برای اینکه خدای تعالی محبت به زن و فرزند و شفقت بر آنان را در دل هر کسی قرار داده، بطوری که هر انسانی حاضر است با مایه گذاشتن جان خود، آنان را از خطر حفظ کند و برای حفظ آنان و در راه حمایت و غیرت و دفاع از آنان دست به کارهای خطرناک می‏ زند، ولی حاضر نیست برای حفظ خود، ایشان را به خطر بیندازد.

و عینا به همین جهت است که می‏بینیم در آیه شریفه فرزندان را اول و زنان را دوم و خویشتن را در مرحله سوم ذکر کرده، چون محبت انسان نسبت به فرزندان شدیدتر و با دوام‏تر است.
و از اینجا روشن می‏گردد اینکه بعضی از مفسرین گفته ‏اند: مراد از جمله‏" نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکُمْ ..." این است که بیائید ما زن و بچه و خود شما را نفرین کنیم و شما زن و بچه و خود ما را نفرین کنید، تفسیر درستی نیست، برای اینکه اینطور معنا کردن آن نکته ‏ای را که، برای تشریک زن و بچه خاطرنشان کردیم باطل می‏سازد.

و اینکه بطور تفصیل موارد را یکی یکی شمرده، خود دلیلی دیگر است بر اینکه پیشنهاد کننده سخت به دعوت خود ایمان و به حق اعتماد و خاطر جمعی داشته، کانّه پیشنهاد می‏کند ای مسیحیان بیائید همگی ما و همگی شما یکدیگر را نفرین کنیم، تا لعنت بر دروغگویان شامل همه ما و یا شما شود، بطوری که لعنت شامل حال زن و فرزند ما هم بشود و در نتیجه نسل دروغگو از روی زمین برچیده شود و اهل باطل ریشه ‏کن شوند.