ویژگی های دعوت امام رضا (علیه السلام)

نشست علمی «فرهنگ قرآنی دعوت در سیرۀ رضوی» از سری برنامه های سیزدهمین جشنواره بین المللی امام رضا^{(علیه السلام)} به همت معاونت پژوهشی و فناوری با همکاری بخش معارف اسلامی پردیس خواهران دانشگاه امام صادق^{(علیه السلام)} و بنیاد بین المللی فرهنگی هنری امام رضا^{(علیه السلام)}در پردیس خواهران برگزار شد.

به گزارش روابط عمومی پردیس خواهران، مهدیه مهدوی کنی، کارشناس مجری نشست علمی «فرهنگ قرآنی دعوت در سیرۀ رضوی» گفت: با توجه به اینکه دانشگاه امام صادق^{(علیه السلام)} یکی از رسالت ها و اولویت های خود را نشر علوم معارف اسلامی و به خصوص اهل بیت^{(علیهم السلام)} و پرورش مبلغان می داند، این نشست را در بخش همکاری های دانشگاهی خود با برنامه های سیزدهمین دورۀ جشنواره بین المللی امام رضا^{(علیه السلام)} در نظر گرفت.

مهدوی کنی به مرور همکاری های پردیس خواهران با جشنواره بین المللی امام رضا^{(علیه السلام)} پرداخت و افزود: اولین همکاری پردیس خواهران با این جشنواره در بخش دانشگاهی که جزء همکاران برتر شرکت کننده محسوب شد، با موضوع «هم اندیشی و نوع اندیشی حریم امن، رشد و بالندگی در سیرۀ رضوی» بود که در سال 1391 کلید خورد. نتایج این دوره در مجموعه مقالات «جایگاه و تاثیر عفاف در تعاملات و ارتباطات با سیری در سیرۀ رضوی» با تدوینگری دکتر فائزه عظیم زاده اردبیلی، استادیار پردیس خواهران منتشر شد.

«هم اندیشی خانواده پژوهی در سیرۀ رضوی» در سال 1392، دومین همکاری مشترک بین دو مجموعه بود که در مجموعه مقالات «مطالعات خانواده در سیرۀ رضوی» با تدوینگری دکتر اکرم جوی نعمتی استادیار پردیس خواهران منتشر شد.

«هم اندیشی تعاملات اجتماعی در سیرۀ رضوی» در سال 1393 نیز همکاری بعدی پردیس در بخش دانشگاهی این جشنواره بود و نتایج آن در مجموعه مقالات «اصول و الگوهای گفتمانی و مناظره در سیرۀ رضوی» توسط دکتر فائزه عظیم زاده اردبیلی، استادیار پردیس خواهران گردآوری و منتشر شد.

همکاری دو مجموعه در سال جاری در سه برهه و دو سطح برگزار شد. اولین مرحله با عنوان فرهنگ معاشرت و احترام به حقوق دیگران در قرآن و سیرۀ رضوی در سطح مسابقۀ کتابخوانی دانشجویی برپا شد و برندگان با دریافت کمک هزینۀ سفر، به مشهد مقدس عزیمت کردند.

دومین مرحله همزمان با هفتۀ پژوهش در نشست علمی «فرهنگ سلامت در آموزه های قرآن کریم با تکیه بر طب الرضا» با سخنرانی دکتر علیرضا ابوالفضلی استاد طب سنتی و رئیس موسسة دارالحکمه کانادا متبلور شد.

سومین بخش نیز در همین نشست علمی با عنوان «فرهنگ قرآنی دعوت در سیرۀ رضوی» و سخنرانی حجت الاسلام و المسلمین دکتر محسن الویری و ارائۀ مقاله توسط استادان پردیس خواهران دانشگاه امام صادق^{(علیه السلام)} به سرانجام می رسد.

در ادامه، دکتر فاضله میرغفوریان، استادیار پردیس خواهران دانشگاه امام صادق^{(علیه السلام)} به ارائۀ مقالۀ خود با عنوان بازخوانی ویژگی‌های شخصیتی داعی در قرآن و سیرۀ رضوی پرداخت و گفت: ائمه اهل بیت^{(علیهم السلام)} به عنوان پیشگامان عمل به محتوای وحی، دعوتگران خالص به سوی خداوند هستند. از آنجا که دعوتگری، امری بس خطیر و حساس است و در صورت عدم آگاهی به اصول آن، نتایج عکس خواهد داشت، قرآن کریم به صورت مستقیم و صریح یا در قالب سیره و داستان انبیا و امت هایشان به تبیین ویژگی های شخصیتی دعوتگران پرداخته است.

عضو هیئت علمی پردیس خواهران به ویژگی های دعوتگران مانند آگاهی و بصیرت به محتوای دعوت، ایمان و اعتقاد قلبی، مخاطب شناسی، موقعیت شناسی، صبر و استقامت، اخلاص، شجاعت، تواضع و فروتنی اشاره کرد و افزود: با تتبع در سیرۀ معصومان، خاصه امام رضا^{(علیه السلام)} می توان آنچه را قرآن از یک داعی الی الله ترسیم کرده است در ایشان یافت.  یکی از ویژگی‌های امام^{(علیه السلام)} دعوت به سوی خداوند متعال است و بازخوانی شخصیت داعی در سیرۀ آن بزرگوار به دلیل حوادث پیش آمده در زندگی شان کاملاً ممکن است.

استادیار پردیس خواهران، اولین ویژگی داعی را بصیرت نسبت به ویژگی‌های دعوت دانست و بیان کرد که امام رضا^{(علیه السلام)} نسبت به محتوای دعوت، آنقدر بصیرت و آگاهی داشتند که با استفاده از منابع مورد استناد طرف های مناظره، پاسخ‌های مستدل و منطقی به سوال های جستجوگران حقیقت می دادند.

دکتر میرغفوریان اظهار کرد: ویژگی دیگر، ایمان و باور قلبی داعی به محتوای دعوت است. طبق فرمایش قرآن، عمل به محتوا، نتیجه و نشانۀ ایمان قلبی است، نشانۀ بیرونی ایمان در رفتار نمایان است.

وی با بیان اینکه ویژگی دیگر داعی بعد از عمل به محتوا، استقامت در مسیر دعوت است گفت: نشانۀ دیگر از ایمان قلبی، اجرای بی چون و چرای اوامر الهی است که نمونه‌اش در سیرۀ حضرت ابراهیم^{(علیه السلام)} در ذبح حضرت اسماعیل^{(علیه السلام)} مشاهده می شود؛ اما در سیرۀ نبوی در بخش عمل به محتوا، امام^{(علیه السلام)} برای نماز اهمیت بیشتری قائل بودند.

اهمیت این موضوع تا آنجاست که امام^{(علیه السلام)} هنگام مناظره، زمانی که عمران در حال ایمان آوردن است، بحث را قطع و می‌فرمایند: نماز می‌خوانیم و برمی‌گردیم و عمران بعد از نماز مسلمان می‌شود.

عضو هیئت علمی پردیس خواهران دانشگاه امام صادق^{(علیه السلام)} ضمن اشاره به استقامت و تحمل ناملایمت‌ها و سختی‌ها در سیرۀ امام رضا^{(علیه السلام)} بیان کرد: امام^{(علیه السلام)} از همۀ شرایط آزاردهنده مانند تحمل آزار علمی از سوی مأمون، برای دعوتگری استفاده می‌کردند.

دکتر میرغفوریان با بیان اینکه موقعیت و مخاطب شناسی دعوت نیز یکی دیگر از ویژگی‌های داعی است اظهار کرد: نمونۀ این مطلب در سیرۀ حضرت یوسف^{(علیه السلام)} است. آنجا که دو نفر در زندان برای تعبیر خواب به سراغ ایشان می‌ روند و حضرت یوسف^{(علیه السلام)} وقتی شرایط را مناسب می‌بینند پیامبری خود را آشکار می‌کنند و دعوتشان را انجام می‌دهند.  

نمونۀ دیگر، شبهۀ رویت خداوند از شبهه های رایج آن روزگار بود که امام رضا^{(علیه السلام)} به آن پاسخ دادند.

 امام^{(علیه السلام)} هنگام نقل احادیث، سلسلۀ اهل بیت^{(علیهم السلام)} را در سند حدیث نقل می فرمودند. این گونه حدیث گویی امام^{(علیه السلام)}، شناسایی اهل بیت^{(علیهم السلام)} را با اسامی آنها برای مردم در پی داشته است.

وی همچنین با اشاره به موقعیت شناسی در دعا اظهار کرد: حضرت وقتی دعا می کردند و باران می‌آمد مردم را جمع و موعظه می کردند و شکر نعمت‌های خداوند را ایمان به خدا، اعتراف به حقوق اولیای الله و تعاون با برادران دینی بیان می‌فرمودند.

در ادامۀ نشست، دکتر طاهر محسنی، عضو هیئت علمی پردیس خواهران به ارائۀ مقالۀ خود با عنوان تحلیلی بر اندیشه و رفتار سیاسی امام رضا^{(علیه السلام)} با تاکید بر آیات قرآن پرداخت و گفت: در منظومۀ منسجم اندیشة اسلامی، وجود مبانی توحیدی در زیربنای همۀ امور، تلاش، تدبیر، تفکر و تعمق در امور فردی و اجتماعی جامعۀ اسلامی در جهت وصول به عالی ترین اهداف مادی و معنوی و در یک کلام اندیشۀ سیاسی اسلامی را ناشی می شود.

دکتر محسنی گفت: بر این اساس، اندیشۀ سیاسی پیامبر اسلام^{(صلی الله علیه و آله و سلم)} و ائمه معصومین^{(علیهم السلام)} در راستای تعالیم وحی که همان ایجاد حکومت واحد جهانی بر اساس قسط و عدل است، در اتخاذ مواضع صحیح و منطقی در شرایط گوناگون اجتماعی و فرهنگی جامعه، نقش تعیین کننده داشته، چنانکه با بررسی روش و سیره و استخراج اندیشۀ سیاسی امام رضا^{(علیه السلام)} به عنوان یکی از معصومین^{(علیهم السلام)} می توان این مواضع را به عنوان اصول و مبانی اساسی در اندیشۀ اسلامی مطرح کرد.

عضو هیئت علمی پردیس خواهران دانشگاه امام صادق^{(علیه السلام)} افزود: اصول اندیشۀ سیاسی امام رضا^{(علیه السلام)} شامل توحید، ولایت، امامت، عدالت، زعامت، تقیه و قاعدۀ نفی سبیل است. حدیث معروف سلسله الذهب ناظر به مسئلۀ توحید، اصلی‌ترین اصول اندیشۀ سیاسی امام رضا^{(علیه السلام)} است. مسئلۀ امامت از مسائل جنجال برانگیز دورۀ ایشان بوده و مواضع آن امام همام^{(علیه السلام)} در ضرورت وجود زمامدار برای جامعۀ اسلامی بسیار واضح و روشن است.

دکتر طاهره محسنی گفت: قاعدة نفی سبیل روشی است که ائمه^{(علیهم السلام)} داشتند و بر اساس آیات شریف قرآن، برتری استکبار را نمی‌پذیرفتند و امام رضا^{(علیه السلام)} بر اساس آیۀ 141 سورۀ نساء، این روش را پیش می‌گرفتند. امام^{(علیه السلام)} از هر فرصتی برای تبیین رابطۀ دین با سیاست استفاده می کردند و از تربیت شاگردانی در این زمینه در ایران دریغ نمی کردند.

وی در بخش پایانی مقالۀ خود گفت: از اقدام های سیاسی امام رضا^{(علیه السلام)} می‌توان به تثبیت جایگاه امام^{(علیه السلام)} و زعامت، احیای شعائر بزرگ اسلامی، ارائۀ شیوۀ حکومتی و مدیریتی بر مبنای سیرة پیامبر^{(صلی الله علیه و آله و سلم)}، مقابله با انحراف ها و سیاست‌های مامون اشاره کرد.

در ادامه، حجت الاسلام و المسلمین دکتر محسن الویری، دانشیار دانشگاه باقرالعلوم^{(علیه السلام)} در سخنرانی خود با موضوع اقدام های امام رضا^{(علیه السلام)} در هویت بخشی به شیعیان بر اساس آموزهای قرآنی گفت: امام رضا^{(علیه السلام)} در ایام امامت خویش در ادامۀ حرکت امامان^{(علیهم السلام)} پیش از خود، کوششی گسترده برای هویت بخشی به شیعیان عصر خویش با بهره گیری گسترده از آیات وحی به عمل آوردند.  

وی با اشاره به نقش هویت در حرکت‌های اجتماعی گفت: هویت به مثابه همان نخی است که دانه‌های پراکنده را متصل می‌کند و به آنها هویت جمعی می‌دهد تا اینها در کنار هم کارکرد تازه‌ای پیدا ‌کنند و در عین حال نخ تسبیح باعث جلوگیری از واگرایی مهره ها می‌شود، قبیله‌ گرایی در صدر اسلام نمونۀ خوبی از هویت بخشی است.

دکتر محسن الویری ادامه داد: امام خمینی^{(رحمه الله علیه)} در ایام انقلاب هم بر هویت اسلامی و هم هویت انقلابی تاکید داشتند. به هر اندازه خودآگاهی هویتی بیشتر باشد ضریب دست یافتن آسان و کم هزینه‌تر به اهداف، بالاتر است. هویت شیعی، به امامت و اقتضائات امامت معتقد و پایبند است و ائمه اطهار^{(علیهم السلام)} اهتمام ویژه ای به تبیین هویت شیعی داشتند.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم^{(علیه السلام)} اظهار کرد: مسئلۀ هویت، در فعالیت‌های مهم اهمیت پیدا می‌کند. برای فهم اقدام های اهل بیت^{(علیهم السلام)} برای هویت بخشی، توجه به فضایی که در آن می‌زیستند حائز اهمیت است.

الویری ادامه داد: امام رضا^{(علیه السلام)} چهار اقدام را برای هویت بخشی شیعه پی گرفتند. ایشان توانستند با اتکا بر آموزه های قرآنی و تبیین درست آن، همزمان با پیرایش کج اندیشی های برخی شیعیان به ویژه در زمینۀ غلو و توصیه به انجام یا برجسته سازی پاره ای رفتارهای فردی و اجتماعی مانند پرواپیشگی، پاییدن همیشگی خود، پرهیز از خوار شمردن شیعیان، شکیبایی، نیکومنشی و دوری جستن از به هم آمیختگی با آنان که کینۀ اهل بیت^{(علیهم السلام)} را در دل می پرورانند و سرانجام بازتعریف هویت شیعی در پیوند با امام معصوم^{(علیه السلام)}، زمینۀ لازم برای تداوم حیات موثر شیعیان را فراهم آورند.

در انتهای جلسه، پرسش هایی از سوی اعضای هیئت علمی پردیس مطرح و توسط سخنران پاسخ داده شد.